Wprowadzenie

Gaz ziemny odgrywa kluczową rolę w polskim systemie energetycznym, stanowiąc zarówno ważne źródło energii dla gospodarstw domowych i przemysłu, jak i paliwo przejściowe w transformacji energetycznej. W obliczu globalnych trendów dekarbonizacyjnych, zobowiązań klimatycznych Polski wynikających z polityki Unii Europejskiej oraz zmieniającej się geopolityki, przyszłość sektora gazowego stoi przed wieloma wyzwaniami i niepewnościami.

W niniejszym artykule analizujemy prawdopodobne scenariusze rozwoju rynku gazu w Polsce w perspektywie krótko- i długoterminowej, uwzględniając zarówno plany krajowe, jak i międzynarodowe trendy energetyczne.

Obecna struktura sektora gazowego w Polsce

Aby zrozumieć perspektywy rozwoju, warto najpierw przyjrzeć się obecnej strukturze polskiego sektora gazowego:

Zużycie i struktura dostaw

Polska zużywa rocznie około 20 mld m³ gazu ziemnego, z czego:

  • Około 25% pochodzi z wydobycia krajowego
  • Około 75% stanowi import, który po odejściu od dostaw rosyjskich realizowany jest głównie poprzez:
    • Terminal LNG w Świnoujściu (ok. 6,5 mld m³ rocznie)
    • Gazociąg Baltic Pipe (przepustowość do 10 mld m³ rocznie)
    • Interkonektory z Niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą

Wykorzystanie gazu

Główne obszary wykorzystania gazu w Polsce to:

  • Energetyka (ok. 15% - elektrownie i elektrociepłownie gazowe)
  • Przemysł (ok. 40% - głównie przemysł chemiczny i nawozowy)
  • Ogrzewanie i potrzeby komunalne (ok. 30%)
  • Inni odbiorcy (ok. 15%)

Perspektywa krótkookresowa (do 2030 roku)

W najbliższych latach polski sektor gazowy będzie podlegał dynamicznym zmianom, wynikającym zarówno z krajowych planów, jak i zewnętrznych uwarunkowań.

Oczekiwany wzrost zużycia

Według prognoz PGNiG oraz Ministerstwa Klimatu i Środowiska, do 2030 roku zużycie gazu w Polsce wzrośnie do poziomu 25-27 mld m³ rocznie. Ten wzrost będzie napędzany przez:

  • Transformację energetyczną - zastępowanie elektrowni węglowych bardziej elastycznymi i mniej emisyjnymi elektrowniami gazowymi (planowanych jest kilka nowych bloków gazowych o łącznej mocy około 4-5 GW)
  • Transformację ciepłownictwa - przechodzenie od węglowych do gazowych źródeł ciepła, szczególnie w średnich i mniejszych miastach
  • Gazyfikację kolejnych obszarów Polski - obecnie dostęp do sieci gazowej ma około 65% mieszkańców, plany zakładają zwiększenie tego wskaźnika do 77-80% do 2030 roku

Dywersyfikacja i bezpieczeństwo dostaw

Kluczowym aspektem rozwoju sektora w perspektywie 2030 roku będzie dalsze wzmacnianie bezpieczeństwa dostaw poprzez:

  • Rozbudowę terminala LNG w Świnoujściu - zwiększenie przepustowości do 8,3 mld m³ rocznie do 2024 roku
  • Budowę pływającego terminala FSRU w Zatoce Gdańskiej o przepustowości około 6 mld m³ rocznie (planowane uruchomienie w 2027-2028 roku)
  • Rozbudowę pojemności magazynowych - z obecnych około 3,2 mld m³ do 4,5 mld m³ do 2030 roku
  • Dalszą rozbudowę interkonektorów z sąsiednimi krajami UE

Rozwój rynku biometanu

Ważnym trendem będzie także rozwój produkcji biometanu - odnawialnego odpowiednika gazu ziemnego. Według Strategii Biometanowej przyjętej przez rząd w 2023 roku, do 2030 roku Polska powinna produkować około 1 mld m³ biometanu rocznie. Będzie to wymagało budowy około 500 biogazowni rolniczych i uruchomienia mechanizmów wsparcia dla tej technologii.

Perspektywa długookresowa (2030-2050)

W dłuższym horyzoncie czasowym przyszłość gazu w Polsce jest bardziej niepewna i będzie zależeć od wielu czynników, w tym od tempa dekarbonizacji, rozwoju technologii i globalnych trendów energetycznych.

Dwa główne scenariusze

Można wyróżnić dwa główne scenariusze dla roli gazu w polskiej gospodarce po 2030 roku:

Scenariusz 1: Gaz jako paliwo przejściowe o malejącym znaczeniu

W tym scenariuszu, zgodnym z najbardziej ambitnymi celami klimatycznymi UE:

  • Zużycie gazu będzie stopniowo spadać po 2035 roku, głównie na skutek elektryfikacji ogrzewnictwa (pompy ciepła) i przemysłu
  • Do 2050 roku zużycie gazu spadnie o 60-80% w porównaniu do szczytu z lat 2030-2035
  • Gaz będzie wykorzystywany głównie jako rezerwowe źródło dla energetyki odnawialnej oraz w procesach przemysłowych, gdzie trudno o alternatywy

Scenariusz 2: Gaz jako trwały element miksu energetycznego

W tym scenariuszu:

  • Zużycie konwencjonalnego gazu ziemnego będzie stopniowo spadać, ale zostanie on zastąpiony przez biometan i wodór
  • Istniejąca infrastruktura gazowa zostanie zaadaptowana do przesyłu i magazynowania wodoru oraz innych gazów odnawialnych
  • Całkowite zużycie gazów (naturalnych i syntetycznych) pozostanie na stabilnym poziomie lub spadnie nieznacznie

Kluczowa rola wodoru

Niezależnie od realizowanego scenariusza, wodór będzie odgrywał coraz większą rolę w polskiej gospodarce, stopniowo zastępując gaz ziemny w niektórych zastosowaniach. Polska Strategia Wodorowa zakłada:

  • Budowę 2 GW mocy elektrolizerów do produkcji zielonego wodoru do 2030 roku
  • Rozwój "dolin wodorowych" - regionalnych hubów wykorzystania wodoru w przemyśle i transporcie
  • Stopniowe domieszkowanie wodoru do sieci gazowej (do 10% do 2030 roku, potencjalnie więcej po 2030)
  • Rozwój dedykowanych sieci wodorowych w regionach przemysłowych

GAZ-SYSTEM i inne spółki infrastrukturalne już przygotowują się do tej transformacji, testując możliwości przesyłu mieszanin wodoru z gazem ziemnym w istniejącej infrastrukturze oraz planując pierwsze dedykowane rurociągi wodorowe.

Główne wyzwania dla sektora gazowego w Polsce

Rozwój sektora gazowego w Polsce napotka w nadchodzących latach szereg wyzwań:

Wyzwania regulacyjne i polityczne

  • Europejski Zielony Ład i polityka klimatyczna UE - zaostrzające się regulacje dotyczące emisji mogą przyspieszyć odchodzenie od gazu ziemnego
  • Taksonomia UE - klasyfikacja inwestycji gazowych jako "przejściowo zrównoważonych" tylko pod rygorystycznymi warunkami, co może utrudnić finansowanie nowych projektów
  • Niepewność regulacyjna - zmieniające się przepisy i cele polityczne utrudniają długoterminowe planowanie inwestycji

Wyzwania ekonomiczne

  • Wysokie koszty inwestycyjne - budowa nowej infrastruktury gazowej wymaga znaczących nakładów finansowych
  • Ryzyko "osieroconych aktywów" - inwestycje gazowe mogą nie zdążyć się zamortyzować przed końcem ery gazu
  • Niepewność cen - długoterminowe prognozy cen gazu są obarczone dużą niepewnością

Wyzwania technologiczne

  • Adaptacja infrastruktury do przesyłu wodoru - wymaga badań, testów i potencjalnie kosztownych modyfikacji
  • Rozwój technologii CCUS (wychwytywanie, wykorzystanie i składowanie CO₂) - kluczowe dla długoterminowego wykorzystania gazu ziemnego w scenariuszu neutralności klimatycznej
  • Integracja z OZE - zapewnienie elastycznej pracy elektrowni gazowych wspierających niestabilne źródła odnawialne

Rekomendacje dla interesariuszy sektora gazowego

W obliczu przedstawionych trendów i wyzwań, interesariusze sektora gazowego w Polsce powinni rozważyć następujące działania:

Dla firm z sektora gazowego:

  • Dywersyfikacja działalności w kierunku odnawialnych źródeł energii i wodoru
  • Inwestycje w badania nad technologiami dekarbonizacji gazu (CCUS, pyroliza metanu)
  • Przygotowanie infrastruktury do transportu gazów zdekarbonizowanych (biometan, wodór)
  • Rozwijanie nowych modeli biznesowych opartych na usługach energetycznych, a nie tylko sprzedaży surowca

Dla odbiorców przemysłowych:

  • Opracowanie długoterminowych strategii dekarbonizacji procesów obecnie wykorzystujących gaz
  • Inwestycje w efektywność energetyczną
  • Przygotowanie do potencjalnego przejścia na wodór lub elektryfikacji procesów
  • Zabezpieczenie długoterminowych kontraktów na dostawy gazu w okresie przejściowym

Dla organów regulacyjnych i decydentów:

  • Stworzenie stabilnych ram prawnych wspierających transformację sektora gazowego
  • Opracowanie mechanizmów wspierających rozwój biometanu i wodoru
  • Wspieranie badań nad nowymi technologiami gazowymi
  • Koordynacja planowania infrastruktury z długoterminowymi celami klimatycznymi

Podsumowanie

Przyszłość gazu w Polsce jest ściśle związana z szerszym procesem transformacji energetycznej. W perspektywie 2030 roku rola gazu będzie rosnąć, jako paliwa przejściowego zastępującego węgiel. Jednak w dłuższym horyzoncie czasowym, jego znaczenie będzie zależeć od tempa rozwoju technologii odnawialnych, rozwiązań wodorowych oraz decyzji politycznych dotyczących dekarbonizacji.

Sektor gazowy w Polsce stoi przed wyzwaniem strategicznej transformacji - od tradycyjnego dostawcy paliwa kopalnego do dostawcy zdekarbonizowanych gazów i usług energetycznych. Przedsiębiorstwa, które skutecznie przeprowadzą tę transformację, mają szansę odegrać kluczową rolę w niskoemisyjnej gospodarce przyszłości.